یادگیری همیشگی با الگوی طرح شبکه‌ای

طرح شبکه‌ای امکان کسب بیشترین بازدهی را از مطالعه فراهم می‌سازد. این فرآیند به گونه‌ای با مغز و ساختار کارکردی آن تطابق دارد که امکان یادگیری و به خاطرسپاری کامل مطالب را با یکبار یادگیری فراهم می‌سازد.

تحقیقات ثابت کرده‌اند هنگام یادگیری، نیمکره‌ی چپ مغز فعالیت بیشتری دارد و شرایط به کارگیری نیمکره‌ی راست اغلب پایین‌تر است. در صورت فراهم نمودن شرایط مناسب برای فعالیت نیمکره‌ی راست، بازدهی به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد و یادگیری معنادار می‌شود. می‌توانیم با فعالیت‌هایی مانند تجسم، رنگ‌ها، اشکال و زمینه‌های هنری، که بیش‌تر مربوط به نیمکره‌ی راست مغز می‌شود به این امکان دست یابیم.

در این روش ابتدا نکات کلیدی درس استخراج می‌گردد. نکات کلیدی از یک یا چند کلمه تشکیل شده که هنگام مطالعه‌ی متن باید آن را پیدا کرد. (پیرامون مبحث نکات کلیدی در جلسات گذشته بحث کردیم) پس از استخراج نکات کلیدی باید آن را در شاخه‌های اصلی، شاخه‌های فرعی و فرعی‌تر و... قرار داد و طراحی ویژه‌ای به صورت یک شبکه یا نقشه برای آن در نظر گرفت. از طرح شبکه‌ای به عنوان نقشه‌ی مفهومی نیز یاد می‌شود.

طرح شبکه‌ای برای مطالعه

افرادی که به هنگام مطالعه از شیوه‌های یادداشت‌برداری استفاده نمی‌کنند، میزان بهره‌وری مطالعه آنان تنها حدود 20درصد است. اگر فرد در زمان مطالعه زیر عبارت‌های مهم کتاب یا هر نوشته دیگر خط بکشد؛ یعنی به عمل برجسته‌سازی که از عوامل موثر در یادآوری است، اقدام ورزد، میزان بهره‌وری او در مطالعه به 30 درصد افزایش می‌یابد. اگر در حین مطالعه، یادداشت‌برداری از نوع خلاصه‌نویسی صورت گیرد، بازدهی به 40 درصد می‌رسد. یادداشت‌برداری به شیوه استخراج عباراتی که حاوی نکات مهم است بهره‌وری را به 50 درصد افزایش می‌دهد و اگر یادداشت‌برداری بر اساس استخراج نکته‌های کلیدی باشد، بازدهی بیشتری دارد که میزان آن بسته به چگونگی تنظیم نکته‌های کلیدی است. تنظیم نکته‌های کلیدی به صورت خطی، می‌تواند بازدهی را به 60 درصد افزایش دهد و اگر تنظیم نکته‌های کلیدی به صورت شبکه‌ای صورت گیرد، حتی ممکن است افزایش بهره‌وری تا 100 درصد هم برسد.

اصول اجرای طرح شبکه‌ای

·        مشخص کردن عنوان مطلب: باید عنوان را به گونه‌ای برجسته کرد که چشم در نخستین نگاه متوجه آن شود. (داخل کادر یا با رنگی غیر از رنگ زمینه)

·        تمایز شاخه‌های اصلی از شاخه‌های فرعی: برای ‌این کار می‌توان از کادرها و خطوط و رنگ‌ها استفاده کرد. اختصاص جایگاه مشخصی به شاخه‌های اصلی در کنار عنوان مطلب، یادگیری و بازیابی مطالب را آسان می‌کند.

·        محدودیت شاخه‌های اصلی: شاخه‌های اصلی باید تعدادشان کم باشد. اگر شاخه‌های اصلی بیشتر از حد متعارف باشد باید با یافتن وجوه مشترک میان شاخه‌ها، آنها را در یک گروه طبقه‌بندی کنیم: مثلاً اگر شش شاخه بود به دو شاخه و هر شاخه را به سه شاخه کوچک‌تر تقسیم کنیم.

·        به کارگیری اشکال، قراردادها و علایم اختصاری در طرح‌ها برای مثال:

م به جای حرف مهم - س  به جای سئوال - ب به جای بزرگ - ج  به جای جواب -/  به جای زیاد شدن - \ به جای کم شدن - > به جای کوچکتر -<  به جای بزرگتر - ~ به جای رابطه داشتن - * نکات مهم

انواع طرح‌های شبکه‌ای

 1. مدل شعاعی:

 عنوان مطالب در وسط صفحه و در داخل کادر، و شاخه‌های اصلی که از سایر نکات فرعی و مرتبط با هر شاخه متمایز شده است در پیرامون عنوان مطالب واقع می‌شود.

2. مدل سازمانی:

الف) عنوان مطلب در بالای طرح شبکه‌ای و شاخه‌های اصلی در پایین عنوان مطلب و متصل به آن قرار می‌گیرد و مطالب فرعی هر شاخه نیز در پایین هر شاخه اصلی به ترتیب در زیر آن واقع می‌شوند.

ب) می‌توان آن را به صورت آکولادی از کنار صفحه اجرا کرد. در‌این شیوه عنوان مطلب در سمت راست صفحه قرار می‌گیرد و شاخه‌های اصلی از طریق یک آکولاد به آن متصل می‌گردد. مطالب فرعی نیز به همین شکل به هر شاخه اصلی متصل می‌شود.

3.مدل مجموعه‌ای

در این مدل عنوان اصلی سمت راست قرار می‌گیرد و شاخه‌های اصلی از طریق یک آکلاد به آن متصل می‌گردند و مطالب فرعی و فرعی تر نیز به همین شکل به هر شاخه‌ی اصلی‌تر از خود متصل می‌شوند.

4.مدل همپوشانی

این مدل در مواردی بکار می‌رود که میان مطالب وجوه مشترک وجود دارد و تاکید بر ویژگی‌های مشترک میان مطالب اصلی و همچنین دیگر نکات ضروری است. در این مدل معمولا از اشکال هندسی منظم استفاده می‌شود.

بهترین زمان برای رسم طرح شبکه‌ای

طبق آموزش روش مطالعهPQRST  (در جلسه آینده به شرح آن خواهیم پرداخت) بهترین زمان برای رسم طرح شبکه‌ای زمانی است که مطالعه عمیق متن را شروع کرده‌ایم و قادر به مشخص کردن نکات اصلی باشیم و در حالت درک مطلب و بازگو کردن آن می‌باشیم. پاراگراف به پاراگراف متن که خوانده می‌شود نکات اصلی و فرعی هم مشخص شده و شروع به ترسیم ساختار شبکه‌ای در دفتر نکات کنیم.

الگوی تدریس طرح شبکه ای

الگوی تدریس  طرح  شبکه ای ( نقشه مفهومی):

چرا طرح شبکه ای؟

هنگام یادگیری نیمکره چپ مغز بیشترین فعالیت را دارد و نیمکره راست ،فعالیت چندانی دارد .

در صورت فراهم نمودن شرایط مناسب برا یفعالیت نیمکره راست ،بازدهی به میزان قابل توجهی افزایش می یابد و یادگیری معنا دارتر می شود.

فعالیت هایی مانند تجسم ،تخیل ،شناخت رنگ و به طور کلی زمینه های هنری و ادبیات بیش تر مربوط به نیمکره راست مغز می باشند .

بنابراین با استفاده از روشی به نام طرح شبکه ای (نقشه ی مفهومی)می توان نیمکره راست مغز را نیز فعال  نمود.

مراحل:

1-      استخراج نکات کلیدی درس

روخوانی درس به صورت گروهی-توجه به عناوین و نکات کلیدی-یاداشت برداری از مطالب

2-       تشخیص وتقسیم بندی نکات کلیدی در شاخه های اصلی و فرعی و فرعی تر ودر نظر گرفتن یک طرح ویژه به صورت نقشه یا شبکه برای این نکات و تعیین تعداد شاخه های اصلی و فرعی

3-      تکمیل نقشه ونوشتن مفاهیم اصلی و فرعی داخل آن واستفاده از رنگ،کادرهایی با شکل های متفاوت،فونت،علایم و...برای ایجا د تصویر برداری مناسب ذهنی (تصویر برداری مناسب ذهنی سبب می شود هنگام مرور یا باز یابی ،تمامی مطالب بدون تداخل به ذهن متبادر گردد و با فعال نمودن نیمکره راست یادگیری و پایداری مطالب در حافظه افزایش یابد.)

4-      ارزشیابی: بررسی نقشه های مفهومی دانش آموزان،بحث وگفت وگو جهت اصلاح نقشه ها،وارائه ی سوال به صورت نقشه ی مفهومی از درس توسط معلم.

انواع طرح شبکه ای:

طرح شبکه ای را می توان به شکل های مختلفی رسم نمود و هریک ازین شکل ها ویژگی . کاربرد خاصی دارند

1– مدل شعاعی : در این مدل عنوان اصلی در وسط کادر و شاخه های اصلی در اطراف و شاخه های فرعی به شاخه های اصلی متصل می شوند.

2– مدل همپوشی : این مدل در مواردی بکار میرود که میان مطالب وجوه مشترک وجود دارد و تأکید بر ویژگیهای مشترک میان مطالب اصلی است.

3– مدل مجموعه ای : در این مدل عنوان اصلی در سمت راست مجموعه و شاخه های اصلی به آن متصل شده و شاخه های فرعی نیز به شاخه  اصلی  بصورت مجموعه اضافه می شود.   

۴ – مدل چارت سازمانی :این مدل به دلیل نظم و زیبائی بیشترین کاربرد در تدریس محتوای درسی را دارد. در این مدل عنوان اصلی در بالای طرح و شاخه های فرعی در پائین به آن متصل می شوند و مطالب فرعی هر شاخه نیز به ترتیب در زیر آن واقع می شود و در صورت داشتن زیر شاخه ، میتوان به دلخواه با استفاده از اشکال هندسی زیر شاخه های فرعی را ادامه داد.

محدودیت ها:

1-تمام دروس را نمی توان با این روش آموزش داد ولی برخی دروس قابلیت بیشتری برای اجرای این روش دارند. معمولاً دروسی که در باره ی تقسیم بندی و طبقه بندی و بیان ویژگیهای آنها می باشند ، بیش ترین کاربرد را برای اجرای این الگو دارند.

2- ضعف مهارت خواندن در بسیاری از دانش آموزان از دیگر نکات محدودیت آفرین در استفاده از این روش است

لذا ایجاد زمینه مناسب برای تمرکز حواس هنگام مطالعه و روخوانی ضروری ست

محاسن:

از محاسن این روش میتوان به افزایش میزان علاقه به مطالعه و سرعت ، افزایش چشمگیر یادگیری وتقویت نظم پذیری اشاره کرد.