در این روش ابتدا نکات کلیدی درس
استخراج می‌گردد (نکات کلیدی از یک یا چند کلمه تشکیل شده که هنگام مطالعه‌ی متن
باید آن را پیدا کرد).پس از استخراج نکات کلیدی باید آن را در شاخه‌های اصلی، شاخه‌های
فرعی و فرعی‌تر و... قرار داد و طراحی ویژه‌ای به صورت یک شبکه یا نقشه برای آن در
نظر گرفت. از طرح شبکه‌ای به عنوان نقشه‌ی مفهومی نیز یاد می‌شود.
طرح شبکه ای برای مطالعه
افرادی که به هنگام مطالعه از شیوه‌های
یادداشت برداری استفاده نمی‌کنند، میزان بهره‌وری مطالعه آنان تنها حدود 20 درصد
است. اگر فرد در زمان مطالعه زیر عبارت‌های مهم کتاب یا هر نوشته دیگر خط بکشد؛
یعنی به عمل برجسته سازی که از عوامل موثر در یادآوری است، اقدام ورزد، میزان بهره‌وری
او در مطالعه به 30 درصد افزایش می‌یابد. اگر در حین مطالعه، یادداشت برداری از
نوع خلاصه نویسی صورت گیرد، بازدهی به 40 درصد می‌رسد. یادداشت برداری به شیوه
استخراج عباراتی که حاوی نکات مهم است بهره‌وری را به 50 درصد افزایش می‌دهد و اگر
یادداشت برداری بر اساس استخراج نکته‌های کلیدی باشد، بازدهی بیشتری دارد که میزان
آن بسته به چگونگی تنظیم نکته‌های کلیدی است. تنظیم نکته‌های کلیدی به صورت خطی،
می‌تواند بازدهی را به 60 درصد افزایش دهد و اگر تنظیم نکته‌های کلیدی به صورت
شبکه‌ای صورت گیرد، حتی ممکن است افزایش بهره‌وری تا 100 درصد هم برسد.
تبیین مفهوم نکته‌های کلیدی
گاهی در هنگام مطالعه متن، کلمات و
نکاتی را می‌یابیم که اصلی‌ترین جایگاه را در عبارت دارند و حتی سایر واژه‌ها برای
تبیین آن‌ها به کار گرفته می‌شود. در حقیقت، خواننده بادیدن این نکات تمام مطالب
مرتبط با آن‌ها را در ذهن تداعی می‌کند. نکته‌های کلیدی حاوی یک یا چند کلمه اصلی
یا فرعی است و علت گزینش آن‌ها به عنوان نکته کلیدی آن است که با دیدن آن‌ها می‌توان
تمام مطالب مربوط به آن‌ها را در ذهن تداعی کرد. بر این اساس می‌توان آن کلمه یا
کلماتی را که خارج از متن هستند ولی می‌توانند امر تداعی مطالب را انجام دهند، به
عنوان نکته‌های کلیدی برگزید. هر چه در زمان مطالعه برای تشخیص و استخراج نکته‌های
کلیدی بیشتر دقت می‌شود یادگیری بهتر و آسان‌تر صورت می‌گیرد.
مغز در رویارویی با مطالب، نخست به
کدگذاری آن‌ها می‌پردازد و سپس مطالب را ذخیره می‌کند و در سومین مرحله، مغز به
بازیابی مطالب به هنگام نیاز اقدام می‌کند.
روش‌های ثبت نکته‌های کلیدی
1. روش خطی: در این روش نکته‌های کلیدی
در پی یک دیگر به صورت افقی یا عمودی ثبت می‌شود و بازیابی متن با به خاطر آوردن
این نکته‌ها انجام می‌گیرد.
2. روش شبکه‌ای: نکته‌های کلیدی بر حسب
موضوع به شاخه‌های اصلی، فرعی و فرعی‌تر، طبقه‌بندی و ثبت می‌گردد. جایگاه هر نکته
در ارتباط با سایر مفاهیم، مشخص است. در طرح شبکه‌ای تمام شاخه‌های اصلی، باید به
عنوان سلسله مطالب کتاب به هم متصل شوند و در صورت تعدد شاخه‌های اصلی، باید با
یافتن وجوه مشترک میان آن‌ها، تعدادشان را به سه تا پنج شاخه اصلی تقلیل داده و
شاخه‌های دیگر را به آن‌ها ربط داد. این شیوه را می‌توان در باره شاخه‌های رده‌های
بعدی نیز به کار گرفت. بهترین زمان برای استخراج نکته‌های کلیدی و اجرای طرح شبکه‌ای،
به هنگام مطالعه اصلی است.
اصول اجرای طرح شبکه ای
* مشخص کردن عنوان مطلب: باید عنوان
را به گونه‌ای برجسته کرد که چشم در نخستین نگاه متوجه آن شود. (داخل کادر یا با
رنگی غیر از رنگ زمینه)
* تمایز شاخه‌های اصلی از شاخه‌های
فرعی: برای این کار می‌توان از کادرها و خطوط و رنگ‌ها استفاده کرد. اختصاص جایگاه
مشخصی به شاخه‌های اصلی در کنار عنوان مطلب، یادگیری و بازیابی مطالب را آسان می‌کند.
* محدودیت شاخه‌های اصلی: شاخه‌های
اصلی باید تعدادشان کم باشد. اگر شاخه‌های اصلی بیشتر از حد متعارف باشد باید با
یافتن وجوه مشترک میان شاخه‌ها، هر چند شاخه را در یک گروه طبقه‌بندی کنیم: مثلاً
اگر شش شاخه بود به دو شاخه و هر شاخه را به سه شاخه کوچک‌تر تقسیم کنیم.
• به‌کارگیری علایم و
قراردادها: خوب است از علایم اختصاری در طرح‌ها استفاده شود. مثلاً به جای حرف مهم
(م) و به جای بزرگ (ب)
انواع طرح‌های شبکه ای
1. مدل شعاعی: عنوان مطالب در وسط صفحه
و در داخل کادر، و شاخه‌های اصلی که از سایر نکات فرعی و مرتبط با هر شاخه متمایز
شده است در پیرامون عنوان مطالب واقع می‌شود.
2. مدل سازمانی:
الف عنوان مطلب در بالای طرح شبکه‌ای
و شاخه‌های اصلی در پایین عنوان مطلب و متصل به آن قرار می‌گیرد و مطالب فرعی هر
شاخه نیز در پایین هر شاخه اصلی به ترتیب در زیر آن واقع می‌شوند.
ب می‌توان آن را به صورت آکولادی از
کنار صفحه اجرا کرد. در این شیوه عنوان مطلب در سمت راست صفحه قرار می‌گیرد و شاخه‌های
اصلی از طریق یک آکولاد به آن متصل می‌گردد. مطالب فرعی نیز به همین شکل به هر
شاخه اصلی متصل می‌شود.
زمان‌های مناسب خلاصه برداری
1. زمان خواندن: نوشتن خلاصه کتاب در
موقع خواندن
2. بلافاصله بعد از اتمام خواندن: برای
بررسی میزان فهم و افزایش میزان نگه داری مطالب.
3. پس از گذشت مدتی از مطالعه: جهت
آماده شدن برای امتحان و کلاس و...
روش نظام مطالعه برتر
1. پیش مطالعه:در مدت دو تا شش دقیقه
پیش از مطالعه اصلی
بررسی اجمالی کتاب: قبل
از مطالعه باید دید که هدف از خواندن کتاب چیست؟ بعد از مشخص شدن هدف در مدت یک یا
دو دقیقه به مطالعه آن بپردازید.
بررسی اجمالی هر فصل:
مطالعه اجمالی در مدت دو دقیقه. تصاویر و جداول و نمودارها و نکات برجسته و
تیترهای اصلی و فرعی و نتیجه گیری و پرسش‌های آن فصل از مهم‌ترین نکات است و
مطالعه تفصیلی را باید فصل به فصل انجام داد.
سؤال گذاری: مطرح کردن پرسش‌هایی
قبل از خواندن. مدت طرح هر سؤال یک تا دو دقیقه می‌باشد. سؤال را می‌توان از
تیترهای اصلی و فرعی و نکات برجسته و... طرح کرد، و هنگام طرح سؤال نباید نگران
جواب آن باشیم.
2. زمان مطالعه: در هنگام مطالعه باید
به برخی نکات توجه داشت
مطالعه و یادداشت برداری:
ضمن خواندن متن با سرعت متناسب، نکات مهم را بر اساس طرح شبکه ای یادداشت کنیم.
بازنگری و بازخوانی طرح شبکه ای
بازیابی و سنجش خود: پرسیدن سؤال‌هایی
از خود تا ببینیم که آیا مطلب در ذهن ما با اشکالی مواجه نیست تا در صورت نیاز
درصدد رفع آن براییم.
3. پس از مطالعه: تببین این بخش وابسته
به تبیین مسئله مرور است که ما در ذیل به آن اشاره می‌کنیم:
مرور: یادگیری در مرحله پیش مطالعه
و مطالعه صورت می‌گیرد و مرحله مرور شامل چند مرحله است. در دو مرحله یادگیری 100
درصد مطالب فرا گرفته شده در حافظه کوتاه مدت قرار می‌گیرد، اما برای ثبت و
پایداری دایمی مطالب در حافظه، نیازمند ثبت و انتقال به حافظه بلندمدت هستیم که
این کار با مرور مطالب میسر می‌شود. برای تبیین مرحله مرور باید منحنی فراموشی را
توضیح دهیم.
منحنی فراموشی: فراموشی هم مثل اصل
یادگیری تابع قوانینی است. برای این که ذهن دچار فراموشی نشود می‌بایست اولین مرور
ده ساعت پس از مطالعه اول و دومین مرور ده روز پس از مرور اول و مرور سوم یک ماه
پس از مرور دوم و چهارمین مرور، چهار ماه پس از مرور سوم صورت گیرد با انجام مرور
چهارم، تمامی اطلاعات تا یک سال پس از آن در خاطر باقی می‌ماند. بعد از آن لازم
است مرور پنجم یک سال پس از مرور چهارم، مرور ششم، دو سال پس از مرور پنجم، مرور
هفتم پنج سال پس از مرور ششم، مرور هشتم ده سال پس از مرور هفتم و مرور نهم بیست
سال پس از مرور هشتم صورت گیرد.
علامت گذاری و حاشیه نویسی
با علامت گذاری و نوشتن رمزها و
نشانه‌ها بر روی مطالب کتاب، ساختمان مطالب کتاب مشخص می‌شود. برای این که در فهم
و مرور مطالب مشکلی پیش نیاید، لازم است از نشانه‌های واحد برای علامت گذاری در
سرتاسر کتاب استفاده شود.
1. دور تز اصلی کتاب را خط بکشید، و
اگر مشخص نشده خودتان آن را مشخص کنید و به آن تز بدهید.
2. نکات اصلی را داخل [ ] قرار دهید.
3. زیر جزئیات مهم خط بکشید.
4. در حاشیه کتاب، تداعی‌ها، پرسش‌ها و
انتقادهای خویش از مؤلف را بر اساس مطالعات و تجربیات خود بنویسید.
خلاصه کردن
یک خلاصه خوب آن است که دربردارنده
تز اصلی، نکات اصلی و نکات جزئی متن مطالعه شده باشد، البته با این شرط که خواننده
از عین الفاظ مؤلف استفاده نکند و تنها با کوشش خودش مطالب را بنگارد.
سوتی‌تر
هر چه در زمان مطالعه برای تشخیص و
استخراج نکته‌های کلیدی بیشتر دقت می‌شود یادگیری بهتر و آسان‌تر صورت می‌گیرد.
مغز در رویارویی با مطالب، نخست به
کدگذاری آن‌ها می‌پردازد و سپس مطالب را ذخیره می‌کند و در سومین مرحله، مغز به
بازیابی مطالب به هنگام نیاز اقدام می‌کند.