یادگیری همیشگی با الگوی طرح شبکه‌ای

طرح شبکه‌ای امکان کسب بیشترین بازدهی را از مطالعه فراهم می‌سازد. این فرآیند به گونه‌ای با مغز و ساختار کارکردی آن تطابق دارد که امکان یادگیری و به خاطرسپاری کامل مطالب را با یکبار یادگیری فراهم می‌سازد.

تحقیقات ثابت کرده‌اند هنگام یادگیری، نیمکره‌ی چپ مغز فعالیت بیشتری دارد و شرایط به کارگیری نیمکره‌ی راست اغلب پایین‌تر است. در صورت فراهم نمودن شرایط مناسب برای فعالیت نیمکره‌ی راست، بازدهی به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد و یادگیری معنادار می‌شود. می‌توانیم با فعالیت‌هایی مانند تجسم، رنگ‌ها، اشکال و زمینه‌های هنری، که بیش‌تر مربوط به نیمکره‌ی راست مغز می‌شود به این امکان دست یابیم.

در این روش ابتدا نکات کلیدی درس استخراج می‌گردد. نکات کلیدی از یک یا چند کلمه تشکیل شده که هنگام مطالعه‌ی متن باید آن را پیدا کرد. (پیرامون مبحث نکات کلیدی در جلسات گذشته بحث کردیم) پس از استخراج نکات کلیدی باید آن را در شاخه‌های اصلی، شاخه‌های فرعی و فرعی‌تر و... قرار داد و طراحی ویژه‌ای به صورت یک شبکه یا نقشه برای آن در نظر گرفت. از طرح شبکه‌ای به عنوان نقشه‌ی مفهومی نیز یاد می‌شود.

طرح شبکه‌ای برای مطالعه

افرادی که به هنگام مطالعه از شیوه‌های یادداشت‌برداری استفاده نمی‌کنند، میزان بهره‌وری مطالعه آنان تنها حدود 20درصد است. اگر فرد در زمان مطالعه زیر عبارت‌های مهم کتاب یا هر نوشته دیگر خط بکشد؛ یعنی به عمل برجسته‌سازی که از عوامل موثر در یادآوری است، اقدام ورزد، میزان بهره‌وری او در مطالعه به 30 درصد افزایش می‌یابد. اگر در حین مطالعه، یادداشت‌برداری از نوع خلاصه‌نویسی صورت گیرد، بازدهی به 40 درصد می‌رسد. یادداشت‌برداری به شیوه استخراج عباراتی که حاوی نکات مهم است بهره‌وری را به 50 درصد افزایش می‌دهد و اگر یادداشت‌برداری بر اساس استخراج نکته‌های کلیدی باشد، بازدهی بیشتری دارد که میزان آن بسته به چگونگی تنظیم نکته‌های کلیدی است. تنظیم نکته‌های کلیدی به صورت خطی، می‌تواند بازدهی را به 60 درصد افزایش دهد و اگر تنظیم نکته‌های کلیدی به صورت شبکه‌ای صورت گیرد، حتی ممکن است افزایش بهره‌وری تا 100 درصد هم برسد.

اصول اجرای طرح شبکه‌ای

·        مشخص کردن عنوان مطلب: باید عنوان را به گونه‌ای برجسته کرد که چشم در نخستین نگاه متوجه آن شود. (داخل کادر یا با رنگی غیر از رنگ زمینه)

·        تمایز شاخه‌های اصلی از شاخه‌های فرعی: برای ‌این کار می‌توان از کادرها و خطوط و رنگ‌ها استفاده کرد. اختصاص جایگاه مشخصی به شاخه‌های اصلی در کنار عنوان مطلب، یادگیری و بازیابی مطالب را آسان می‌کند.

·        محدودیت شاخه‌های اصلی: شاخه‌های اصلی باید تعدادشان کم باشد. اگر شاخه‌های اصلی بیشتر از حد متعارف باشد باید با یافتن وجوه مشترک میان شاخه‌ها، آنها را در یک گروه طبقه‌بندی کنیم: مثلاً اگر شش شاخه بود به دو شاخه و هر شاخه را به سه شاخه کوچک‌تر تقسیم کنیم.

·        به کارگیری اشکال، قراردادها و علایم اختصاری در طرح‌ها برای مثال:

م به جای حرف مهم - س  به جای سئوال - ب به جای بزرگ - ج  به جای جواب -/  به جای زیاد شدن - \ به جای کم شدن - > به جای کوچکتر -<  به جای بزرگتر - ~ به جای رابطه داشتن - * نکات مهم

انواع طرح‌های شبکه‌ای

 1. مدل شعاعی:

 عنوان مطالب در وسط صفحه و در داخل کادر، و شاخه‌های اصلی که از سایر نکات فرعی و مرتبط با هر شاخه متمایز شده است در پیرامون عنوان مطالب واقع می‌شود.

2. مدل سازمانی:

الف) عنوان مطلب در بالای طرح شبکه‌ای و شاخه‌های اصلی در پایین عنوان مطلب و متصل به آن قرار می‌گیرد و مطالب فرعی هر شاخه نیز در پایین هر شاخه اصلی به ترتیب در زیر آن واقع می‌شوند.

ب) می‌توان آن را به صورت آکولادی از کنار صفحه اجرا کرد. در‌این شیوه عنوان مطلب در سمت راست صفحه قرار می‌گیرد و شاخه‌های اصلی از طریق یک آکولاد به آن متصل می‌گردد. مطالب فرعی نیز به همین شکل به هر شاخه اصلی متصل می‌شود.

3.مدل مجموعه‌ای

در این مدل عنوان اصلی سمت راست قرار می‌گیرد و شاخه‌های اصلی از طریق یک آکلاد به آن متصل می‌گردند و مطالب فرعی و فرعی تر نیز به همین شکل به هر شاخه‌ی اصلی‌تر از خود متصل می‌شوند.

4.مدل همپوشانی

این مدل در مواردی بکار می‌رود که میان مطالب وجوه مشترک وجود دارد و تاکید بر ویژگی‌های مشترک میان مطالب اصلی و همچنین دیگر نکات ضروری است. در این مدل معمولا از اشکال هندسی منظم استفاده می‌شود.

بهترین زمان برای رسم طرح شبکه‌ای

طبق آموزش روش مطالعهPQRST  (در جلسه آینده به شرح آن خواهیم پرداخت) بهترین زمان برای رسم طرح شبکه‌ای زمانی است که مطالعه عمیق متن را شروع کرده‌ایم و قادر به مشخص کردن نکات اصلی باشیم و در حالت درک مطلب و بازگو کردن آن می‌باشیم. پاراگراف به پاراگراف متن که خوانده می‌شود نکات اصلی و فرعی هم مشخص شده و شروع به ترسیم ساختار شبکه‌ای در دفتر نکات کنیم.